Państwowy Instytut Naukowy Gospodarstwa Wiejskiego

 (1917-1950)






 

 Okres I (1917-1921) 

        Puławy zostały zajęte przez wojska austriackie latem 1915 roku.

      Zabezpieczeniem majątku Instytutu zajęli się dwaj pełnomocnicy okupacyjnych władz austriackich: komisarz Gałuszka i Szambelan Gniewosz. Jesienią 1915 r. zainteresował się Puławami rzeczoznawca rolniczy przy naczelnej komendzie armii austriackiej prof. Kazimierz Rogoyski, na jego wniosek mianowano kustoszem Instytutu dr. Zygmunta Jaworskiego, nauczyciela szkoły rolniczej w Czernichowie. Zrodziły się wtedy trzy koncepcje na temat przyszłości Puław. Zwolennicy wskrzeszenia w Puławach uczelni rolniczej podzielili się na dwa wyraźne obozy. Większość społeczeństwa popierała projekt założenia szkoły wyższej. Jednakże bardziej wpływowi byli w tym czasie wykładowcy Wyższych Kursów Rolniczych w Warszawie, których znaczna część uważała, że Puławy powinny stać się głównym krajowym ośrodkiem średniego  szkolnictwa rolniczego, pozostawiając wyższe szkolnictwo stolicy. Trzeci obóz stanowili propagatorzy idei rozbudowy doświadczalnictwa, którzy chcieli widzieć w Puławach albo olbrzymi zakład  doświadczalny, albo nawet wielki instytut naukowo-badawczy, poświęcony wszystkim dziedzinom rolnictwa i opierający się na szeroko rozbudowanej sieci stacji doświadczalnych. Wśród czynników, zbliżonych do władz okupacyjnych, najpopularniejsza była początkowo idea wskrzeszenia akademii rolniczej. Do opinii tych czynników przychyliło się wiedeńskie ministerstwo oświaty, które w maju 1916 r. powierzyło sprawę zorganizowania takiej akademii prof. Stefanowi Surzyckiemu. Surzycki przybył w pierwszych dniach czerwca do Puław, a następnie udał się do Lublina i Warszawy, żeby w sprawie przyszłości Puław porozumieć się z czołowymi przedstawicielami organizacji rolniczych. Zarząd Towarzystwa Rolniczego w Lublinie stanął na stanowisku, że Puławy powinny stać się siedzibą głównej wyższej uczelni rolniczej w kraju.


Usuwanie godła i szyldów austro-węgierskich z gmachu głównego Instytutu, 
2.11.1918 r.


Zupełnie inne stanowisko zajęła specjalna komisja (pod przewodnictwem dr. Ignacego Kosińskiego) wyłoniona przez Centralne Towarzystwo Rolnicze w Warszawie i obejmująca m. in.szereg osób związanych z wyższymi kursami rolniczymi, przekształcającymi się stopniowo w akademię. Członkowie tej komisji byli zdania, że kształcenie młodzieży na prowincji obniży jej poziom kulturalny i intelektualny. Wysuwano również argumenty, że tylko stolica zapewni studentowi właściwą ogładę towarzyską, której należy wymagać zarówno od młodych ziemian, jak też od wszystkich funkcjonariuszy prywatnej i państwowej administracji rolniczej i leśnej. Oczywiście nie brakło także poważniejszych argumentów. Między innymi obawiano się, że Puławy nie będą mogły obsadzić należycie wszystkich katedr, choćby na fatalne warunki mieszkaniowe. W związku z tym komisja popierała koncepcję utworzenia na terenie Puław głównego ośrodka badań rolniczych i doświadczalnictwa rolniczego.

Stefan Surzycki

Główny organizator INGW w Puławach

Ignacy Kosiński

Współożyciel INGW w Puławach

Antoni Sempołowski

Pierwszy kierownik Działu Hodowli Roślin w Puławach

   Samo centralne Towarzystwo Rolnicze interesowało się w mniejszym stopniu sprawą lokalizacji wyższej uczelni rolniczej, ale kładło szczególny nacisk na palącą potrzebę właściwego ustawienia rolniczych prac naukowo-doświadczalnych. Dlatego też nie tylko nie popierało idei wskrzeszenia uczelni puławskiej, ale sprzeciwiało się koncepcji kompromisowej  wysuniętej przez zwolenników złączenia akademii z instytutem badawczym. Przypuszczano bowiem, że takie złączenie mogłoby pociągnąć za sobą uprzywilejowanie systematycznie prowadzonej dydaktyki nad pracami naukowo-badawczymi, które nie dadzą się ująć w tak ścisłe ramy, jak zajęcia dydaktyczne. Niektórzy działacze CTR przewidywali zresztą możliwość uruchomienia w Puławach wyższej uczelni ale sądzili, że najprzód trzeba ugruntować podwaliny instytucji badawczej, a później dopiero przystąpić do organizowania szkoły wyższej, jako placówki odrębnej, korzystającej tylko przy sposobności z wyposażenia instytutu i zatrudniającej dodatkowo jego wybitniejszych pracowników. Trzeba podkreślić, że przeciwnicy koncepcji wskrzeszenia uczelni puławskiej pomnożyli się gwałtownie po przyjeździe Surzyckiego do Warszawy. Rządowy projekt polsko-austriacki przewidywał utworzenie w ramach planowanej uczelni puławskiej czterech wydziałów, mianowicie: 1) rolniczego, 2) melioracyjnego, 3) leśnego, 4) przemysłu rolnego. Tymczasem Politechnika Warszawska organizowała u siebie Wydział Inżynierii Rolnej (maszynoznawstwo rolnicze, melioracja) i nosiła się z zamiarem takiego uzupełnienia katedr na innych wydziałach, żeby móc obsłużyć pod względem dydaktycznym i badawczym potrzeby przemysłu rolnego. W związku z tym profesorowie Politechniki przyłączyli się do nieprzejednanych przeciwników podtrzymywania uczelnianych tradycji puławskich. Warto nadmienić marginesowo, że były także czynione próby stworzenia w Puławach samej tylko uczelni leśnej. Jednakże próby te nie były brane poważnie przez większość organizacji polskich. Także projekt zlokalizowania w Puławach średniej szkoły rolniczej nie spotkał się z aprobatą wybitniejszych działaczy społecznych. Puławy były zbyt bogato wyposażone i zbyt wielkie miały możliwości rozwojowe, żeby mogły być w pełni wykorzystane przez tak skromnie wtedy zakrojone średnie szkolnictwo rolnicze. Bezwzględna większość warszawskich działaczy społecznych opowiadała się w rezultacie za powołaniem do życia w Puławach rolniczego instytutu badawczego. Konkretny projekt organizacji takiego instytutu opracował z ramienia Centralnego Towarzystwa Rolniczego I. Kosiński. W uzasadnieniach projektu czytamy m. in.

                        "1. Przedewszystkiem Instytut stałby się ośrodkiem naukowej pracy, podjętej w celu stworzenia poważnych podstaw postępu rolniczego w poszczególnych gałęziach jego produkcji.

 

                     2. Dzięki przeprowadzonej specjalizacji w pracy naukowej, wyposażonej w odpowiednie środki, instytut dawałby możność kończącym wyższe uczelnie, pogłębiania swej wiedzy w wybranych kierunkach i nie tylko przygotowałby zastęp świeżych sił już to do samodzielnej pracy naukowej, już to do szkolnictwa rolniczego, ale także kształciłyby fachowców specjalistów niezbędnych wobec coraz dalej idącego zróżnicowania współczesnych gospodarstw rolnych.

 

                      3. Instytut skupiając w swem gronie zastęp badawczy specjalistów, dawałby najlepszą możność i łatwość, peryodycznego uzupełniania wiedzy szerokim warstwom rolniczym, przez organizowanie kursów z poszczególnych działów produkcji, a przez taką popularyzację nowych wyników badań naukowych, zaszczepiałby je w owocniejszy sposób na gruncie praktyki rolniczej, aniżeli jest w możności dokonać tego słowo drukowane; wreszcie:

 

                       4. Dzięki lokalnym warunkom, jakie Instytut taki w Puławach mógłby znaleźć, stworzyłaby się możność świadczenia codziennych usług gospodarstwom w Kraju, przez zorganizowanie pod kierunkiem tamtejszych sił naukowych praktycznych działów pracy, jako to: hodowli nasion i zwierząt domowych, produkcji szczepionek ochronnych dla zwierząt, środków do zwalczania chorób roślinnych".

Jednak od projektu do jego realizacji droga okazała się dosyć daleka. Na ten temat czytamy w jednym z artykułów sprawozdawczych Surzyckiego, co następuje: "Te stadya organizacji, które po zasadniczej zgodzie wyższych władz wydały się łatwemi do spełnienia, niestety, nastręczały cały szereg trudności, wynikających właśnie z wojennych specyalnie warunków: szereg instacyi, orzekających w tych sprawach, instacyi pomieszczonych nie w jednym miejscu, jak to było przy organizacji warszawskiego Uniwersytetu i Politechniki, trudności komunikacyjne i porozumiewawcze, nowość samej sprawy dla samych instacyi orzekających, gdyż charakter Instytutu wychodził poza szablon dotychczasowych wyższych uczelni, trudności prawne w zharmonizowaniu poglądów przy opracowaniu statutu, braki pomieszczenia, wynikające z faktu, że gmachy Instytutu zajęte były i są przez miejscową c. i k. komendę powiatową, dla której pomieszczenia wskutek spalenia miasta bardzo trudno było znaleźć - wszystko to trzeba było cierpliwie rozwiązać i pokonać".

Zatwierdzenie schematu organizacyjnego i statutu Instytutu Naukowego Gospodarstwa Wiejskiego w Puławach nastąpiło 26 września 1917 roku. Zgodnie z tym statutem powołano do życia Kuratorium, którego zadaniem miało być opiekowanie się Instytutem i kontrolowanie jego działalności (zwłaszcza w zakresie administracyjnym i gospodarczym).

Pałac Czartoryskich, siedziba INGW w Puławach, początek lat 20. XX w.

  Pierwszym dyrektorem Instytutu został światowej sławy biochemik Leon Marchlewski (brat Juliana współzałożyciela SDKPiL). Stanowiska kierowników wydziałów i działów objęli liczni wybitni uczeni, między innymi Antoni Sempołowski (znany hodowca roślin), Feliks Jaroszyński (doskonały serolog), Zygmunt Weyberg (wybitny mineralog), Kazimierz Bassalik (mikrobiolog), Józef Trzebiński (bardzo znany botanik), Emil Godlewski (jeden z najwybitniejszych fitofizjologów), Stefan Kopeć (bardzo zasłużony biolog), Tadeusz Mieczyński (zasłużony gleboznawca kartograf), Stanisław Minkiewicz (entomolog), Stefan Lewicki (wybitny hodowca zbóż), Lucjan  Kaznowski (wybitny hodowca roślin pastewnych, przemysłowych i technicznych), Józef Sypniewski ( świetny specjalista w zakresie podstaw szczegółowej uprawy roli i roślin), Roman Prawocheński (znakomity zootechnik), Henryk Malarski (doskonały specjalista w zakresie żywienia zwierząt), Zenon Wierzchowski (biochemik) i inni specjaliści.

Trzeba podkreślić, że pracownicy INGW wykazali ogromny hart ducha i wielki zapał do pracy. Nie możemy zapominać, że INGW powstał w okresie pierwszej wojny światowej, a kształtował się  w trudnych warunkach powojennych, których specyficzny układ pogorszyła w dużym stopniu wojna 1920 r. Baza materialna dla rozwoju doświadczalnictwa obszarowo przedstawiała się bardzo dobrze od samego początku. Już w 1917 r. zostały przejęte przez Instytut następujące obiekty: Folwark Końskowola. Ogólna  powierzchnia  

635, 48 ha (w tym 485,29 ha gruntów ornych, 107, 38 ha łąk i pastwisk, 42,81 ha innych gruntów i nieużytków). Folwark Mokradki (z Górną Niwą Puławską). Ogólna powierzchnia 178,99 ha (w tym: 111,78 ha gruntów ornych, 30,62 ha łąk i pastwisk, 36,59 ha innych gruntów i nieużytków). Folwark Sadłowice. Ogólna powierzchnia 192,90 ha (w tym: 21, 50 ha gruntów ornych, 16,30 ha łąk i pastwisk, 155,10 ha plantacji wierzby oraz innych gruntów i nieużytków). Gospodarstwo Michałówka. Ogólna powierzchnia 20 ha (w tym 18 ha gruntów ornych, 2 ha różnych gruntów i nieużytków). Gospodarstwo leśne Ruda. Ogólna powierzchnia 775 ha (w tym 665 ha z przewagą sosny, 84 ha z przewagą dębu i 6 ha z przewagą olchy i buku). Mokradki były głównym terenem działalności Wydziału Hodowli Roślin i Wydziału Ogrodniczego. Sadłowice przeznaczone prawie w całości pod plantację wierzby koszykarskiej i arboretum wierzby. Michałówkę oddano w użytkowanie Wydziałowi Serologicznemu. Ponadto istniały jeszcze trzy małe obiekty, na których gospodarował Wydział Ogrodniczy (tzw. ogród dolny, tzw. ogród górny i gospodarstwo Włostowice) oraz  jeden tzw. "Ogródek", gdzie prowadzono ścisłe doświadczenia Wydziału Rolniczego i Wydziału Hodowli Roślin (funkcjonowała tam założona w poprzednim okresie stacja meteorologiczna).

Administratorem INGW od chwili jego założenia do 30.IX.1921 r. był Roman Stachowicz (były współpracownik kustosza Instytutu Puławskiego, Z. Jaworskiego), który w najtrudniejszych chwilach - podczas wojen i okresów powojennych - oddał Instytutowi ogromne usługi. Pracownicy Instytutu oprócz pracy zawodowej poświęcali też uwagę sprawom kulturalnym. Otóż już w pierwszych miesiącach istnienia Instytutu został zorganizowany Klub Pracowników /P/INGW. Była to placówka kulturalna w pełnym znaczeniu tego słowa. Wprawdzie uprawiano w klubie notoryczne kartograjstwo i grę w bilard, co nie stanowi wyrazu kultury najwyższej próby ale rozwojowi gier towarzyszyły od samego początku imponujący rozwój biblioteki oferującej mnóstwo nowości wydawniczych, prasę i liczne czasopisma literackie, artystyczne w kilku językach. Ponadto zarząd klubu przystąpił do organizowania rozmaitych imprez artystycznych (przede wszystkim koncertów) z udziałem wybitnych przedstawicieli scen i estrad warszawskich. Muzyki w klubie nie brakowało także na co dzień. Za pianistów dość wysokiej klasy mogli uchodzić Stefan Kopeć i Walerian Grzywno - Dąbrowski. Obaj uprawiali poważną pianistykę. W klubie też często urządzano zabawy dla dzieci, których nigdy w Instytucie nie brakowało. Te "kinderbale" bywały tak atrakcyjne, że i starsi bawili się nie gorzej od dzieci. Szeroko zasłynęły organizowane przez klub bale puławskie, zwłaszcza maskowe. Treścią balów maskowych bywały z reguły nie połączone z wygłupami dowolna przebieranka dobrych znajomych, lecz satyra obejmująca tematykę lokalną, regionalną i ogólnokrajową, m.in. polityczną. Ta maskowa satyra odznaczała się zupełnym nieskrępowaniem. Latem urządzano często drobne imprezy w przylegającym do pałacu ogródku klubowym. Większymi imprezami, wychodzącymi poza ramy klubu, objęty był cały park. W porze ciepłej grywała tu w niedzielę orkiestra batalionowa, później pułkowa (Saperów Kaniowskich). Ach! co to była za orkiestra! Mogła konkurować z orkiestrami Filharmonii i Teatru Wielkiego. Jakim cudem Puławy zdobyły się na tak dużą orkiestrę? Bardzo prostym, właśnie "zdobycznym". Orkiestra ta stanowiła niegdyś chlubę któregoś "Jego Impieratorskiego Wieliczestwa Lejb - Gwardii... Połka", a w polskiej armii znalazła się w wyniku kampanii 1920 r. Orkiestrze tej zawdzięczano nie tylko puławskie letnie niedziele muzyczne. Przygrywała ona na kiermaszach i podczas parkowych zabaw z atrakcjami, popisów pirotechników, mistrzów w wystrzeliwaniu tzw. fajerwerków czyli kombinowanych w rozmaity sposób ogni sztucznych. Bardzo poważne utwory wykonywała jednak głównie w pomieszczeniach zamkniętych.

Leon Marchlewski (w środku z laską) w grupie współpracowników, 1921 r.


Okres II (1921-1927)

Austriacki statut Instytutu Puławskiego obowiązywał do 20 października 1921 r., kiedy to przez polskie władze państwowe została zatwierdzona nowa ustawa statutowa dotycząca placówki puławskiej. Od chwili wydania tej ustawy oficjalna nazwa Instytutu brzmiała Państwowy Instytut Naukowy Gospodarstwa Wiejskiego w Puławach ( w skrócie: PINGW). Statut z 1921 r. odegrał dużą rolę w formowaniu się PINGW i rozwoju wpływów Instytutu Puławskiego na rolnictwo polskie w pierwszych latach międzywojennego okresu naszej niepodległości. Instytut został podporządkowany Ministerstwu Rolnictwa i Dóbr Państwowych, ale główną jego władzą programową była Rada Naukowa, składająca się z kierowników wydziałów i działów. Podział Instytutu nie uległ istotnym zmianom od czasów austriackich. Poczyniono tylko stosunkowo drobne modyfikacje, które nie podważyły zasadniczej struktury organizacyjnej puławskich placówek naukowych. Wydział Rolniczy prowadził nadal E. Godlewski, mając początkowo do pomocy te same osoby, co w okresie poprzednim (głównie W. Bereza i S. Lewoniewska), ale bez Leopolda Zaleskiego, który przeniósł się do Bydgoszczy. Później przybyli: A. Cebulski (od 1.II.1923 r.), Zbigniew Główczyński (15.IV.1923 - 30.IX.1925 r.) i Stefan Lewicki (od 1.X.1925 r.), J. Grabowski natomiast przeniósł się od 10.I.1924 r. do Wydziału Gleboznawstwa, który przejął pieczę nad pracami meteorologicznymi i powierzył ich dalsze wykonywanie właśnie J. Grabowskiemu jako doświadczonemu meteorologowi Instytutu z lat dawniejszych. A Sempołowski kierował wydziałami hodowli roślin tylko do 31.IX.1924 r. tj. do chwili przejścia na emeryturę. Kierownictwo wydziału przejął po nim J. Sypniewski. W omawianym przez nas okresie wydział hodowli rozpadł się organizacyjnie na trzy działy, kierowane przez J. Sypniewskiego (żyto, ziemniaki i łubin), S. Lewickiego ( pszenica, owies, jęczmień i proso) i L. Kaznowskiego (rośliny pastewne). Stanowiska asystenckie zajmowali w tym wydziale: Barbara Dudkiewiczówna (od 1.I.1922 r.), Jadwiga Czarnocka ( od 1.I.1923 r.), Janusz Kulczycki (od 1. IV.1924 R.) i Stefan  Barbacki (od 1.IX. 1925 r.). Funkcję kierownika wydziału gleboznawczego pełnił T. Mieczyński. Pod względem osobowym zaszły w wydziale gleboznawczym duże zmiany. Większość dawnych pracowników zmieniła miejsce pracy i zamieszkania. Nadal pozostawał w Puławach Z. Starzyński. Przybyli Marian Sokołowski (31. VIII. 1921 - 31.X.1922), Walerian Grzywo - Dąbrowski (od 1.I.1924 r.) i rutynowany specjalista z byłej rosyjskiej służby gleboznawczej - Jan Tomaszewski (od 1.I.1923 r). Opuścił Puławy kierownik wydziału ogrodniczego S. Goliński. Na jego miejsce zaproszono prof. Jana Dybowskiego z Paryża (od 1. IV. 1925 r.). Spośród pracowników tego wydziału w omawianym okresie trzeba wymienić: Elżbietę Porębską (kierowała przez kilka lat ogrodem roślin ozdobnych czyli tzw. ogrodem "dolnym"), Juliana Zaleskiego (od 1.III.1922 r.), W. Borowską, Wiktorię Grodzieńską (do 30.IX.1926 r., później przeniosła się do wydziału gleboznawczego). Irenę Lipską, Kazimierza Powiłańskiego i Stanisława Pileckiego (od 1.XI.1926 r.). Poza wydziałem ogrodniczym istniały nadal dawniej już założone trzy zakłady praktyczne, mające ścisłe powiązania z ogrodnictwem. Mowa tu o zakładach: 1) hodowli drzew i krzewów owocowych, 2) wierzby koszykarskiej i 3) pszczelnictwa. Wszystkimi tymi zakładami kierował Jan Białobok. Wydział ochrony roślin (zwany także wydziałem chorób roślin) prowadzony był do 30.IV.1926 r. przez J. Trzebińskiego, który następnie przeniósł się do Wilna. Po wyjeździe J. Trzebińskiego kierownictwo wydziału przejął S. Minkiewicz, główny entomolog puławski. Odtąd wydział ochrony roślin nazywano przez pewien czas wydziałem szkodników roślin. Główną współpracowniczką S. Minkiewicza była Janina Woroniecka (późniejsza Siemaszkowa; w Puławach od 1.X.1921 r.). Fitopatologią poza J. Trzebińskim zajmowała się głownie W. Konopacka.Wydział hodowli zwierząt rozwijał się normalnie przez cały czas pobytu w Puławach R. Prawocheńskiego (1.V.1920 - 30.IX.1924 r.). Po wyjeździe R. Prawocheńskiego do Krakowa stanowisko kierownika tego działu chciano powierzyć prof. Leopoldowi Adametzowi z Wiednia. L. Adametz zgodził się zaopiekować pracami hodowlanymi w Puławach, ale stałego kierownictwa całości placówek nie przyjął, gdyż to utrudniałoby mu kierowanie dobrze postawionymi zakładami hodowlanymi w Austrii.

Członkowie instytuckiego klubu tenisowego, lata 20. XX w.

Folwarki w zarządzie Państwowego Instytutu Naukowego Gospodarstwa Wiejskiego

zobacz >>

Szczególnie dużą rolę w ramach wydziału hodowli zwierząt odegrała stacja zootechniczna w Borowinie, uruchomiona dopiero w 1926 r. Kierownikiem tej stacji został Zdzisław Zabielski (w Puławach od 1924 r.). Z. Zabielski pełnił właściwie funkcje kierownika całego wydziału i zajmował się wszystkimi pracami hodowlanymi. Z innych pracowników wydziału hodowli zwierząt w latach 1921 - 1927 trzeba wymienić głównie Bolesława Kączkowskiego (od 1.XII.1921 r.), który zajmował się owczarstwem. Od kiedy uruchomienia stacji w Borowinie, większość prac wydziału oparto na pracownikach technicznych i praktykantach. Bardziej rozwinięty pod względem personalnym był wydział żywienia i użytkowania zwierząt, kierowany przez H. Malarskiego przy współudziale biochemika Z. Wierzchowskiego. Funkcje asystenckie pełnili podówczas w tym wydziale: Tadeusz Wyszyński (od 1.V.1922 r.) i Jadwiga Szymkiewiczówna (od 1.II.1923 - 31.X.1926 r.).Wyodrębnione stanowisko w obrębie czuwających nad produkcją zwierzęcą zajmował samodzielny dział morfologii doświadczalnej, kierowany przez S. Kopcia, którego asystentką była L. Kaufman. Wydziałem serologicznym kierował nadal F. Jaroszyński, z którym współpracowali K. Markowicz (kier. działu) i Piotr Żochowski ( kier. poddziału). Spośród asystentów trzeba wspomnieć W. Sarnowca, Jana Ulanickiego (1.I.1924 - 31.VII.1927 r.) i Mikołaja Zacharowa (od 1.III.1922). W 1926 r. powstał wydział ekonomiki rolnej drobnych gospodarstw wiejskich i został zlokalizowany w Warszawie. Uruchomienie Tego wydziału nastąpiło z inicjatywy posłów: Juliusza Poniatowskiego i Mariana Malinowskiego (pseud. Wojtek). Kierownikiem nowej placówki zamianowano profesora

 uniwersytetu lwowskiego Franciszka Bujaka, a zastępcą - Stanisława Antoniewskiego. Stan posiadania Instytutu powiększył się nieco w drugim okresie jego istnienia. Do klucza majątków PINGW włączono mianowicie:1) Folwark Pulki (przejęty w 1921 r.). Ogólna powierzchnia 150,24 ha (w tym 104,44 gruntów ornych, 24,50 ha łąk i pastwisk, 21,30 ha innych gruntów i nieużytków).

2) Folwark Borowina (przejęty w 1923 r.). Ogólna powierzchnia 401,60 ha (w tym 159,60 ha gruntów ornych, 164,00 łąk i pastwisk, 78,00 hainnych gruntów i nieużytków). Folwark Pulki odgrywał małą rolę w działalności PINGW. Rozmnażano tam niektóre elity hodowli puławskiej. Prowadzone w tym folwarku doświadczenia były bardzo nieliczne. Folwark Borowina uznano za główną siedzibę puławskiej Stacji Zootechnicznej (od 1.IV.1926 r.). W stosunkowo krótkim czasie stał się on obiektem znanym w całym kraju. Administracją całości PINGW zajmował się w omawianym przez nas okresie Ludwik Ostromęcki. Sama osada pałacowa podlegała Stanisławowi Podwyszyńskiemu.


Okres III (1927-1936)

W połowie lipca 1927 r. zostało podpisane przez Prezydenta R.P. rozporządzenie o złączenie w jedną całość w Puławskim PINGW następujących placówek rolniczo - badawczych:

               1. Państwowego Instytutu Naukowo - Badawczego w Bydgoszczy,

               2. Stacji Botaniczno - Rolniczej we Lwowie,

               3. Krajowego Zakładu Sadowniczego w Zaleszczykach,

               4. Morskiego Laboratorium Rybackiego.

               W załączniku do rozporządzenia podano do wiadomości publicznej nowy statut PINGW, który w sprawach najistotniejszych nie różnił się właściwie od statutu z 1921 r. Ponadto opublikowano Regulamin Rady Naukowej PINGW, regulamin czynności Dyrektora PINGW i zastępców Dyrektora Instytutu oraz regulamin o sposobie stwierdzenia kwalifikacji naukowo-twórczych, niezbędnych dla objęcia stanowisk kierowników wydziałów, działów i poddziałów PINGW. Regulaminy te zgodne były z duchem obu statutów ( z lat 1921 i z 1927). Członkami organizacyjnego zebrania nowej Rady Naukowej zjednoczonego i powiększonego, powołanymi mocą pisma Ministra Rolnictwa z 13 września 1927 r., byli Emil Godlewski, Tadeusz Mieczyński, Henryk Malarski, Stanisław Minkiewicz, Feliks Jaroszyński, Kazimierz Panek, Jan Dybowski, Ludwik Garbowski, Stefan Kopeć, Józef Borowik, Kazimierz Markowicz, Leopold Zaleski, Marian Krukowski, Jan Tomaszewski i Piotr Żochowski. Na zebraniu organizacyjnym, które zagaił podsekretarz stanu Józef Raczyński, powołano (drogą wyborów) na stanowisko dyrektora PINGW T. Mieczyńskiego.

W toku unifikacji Zakładów Rolniczo - Badawczych przejęto w 1927 r. na rzecz PINGW majątek Mochołek o ogólnej powierzchni 82 ha. Majątek ten należał poprzednio do samodzielnie funkcjonującego  Instytutu Bydgoskiego. Zakład sadowniczy w Zaleszczykach,przejęty przez Instytut Puławski w 1926 r., został już w 1931 r. przekazany Ministerstwu Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. Tą drogą uszczupliła się ponownie przestrzeń doświadczalnictwa Wydziału Ogrodniczego, któremu  pozostawiono tylko ogrody puławskie o łącznej powierzchni 15,1 ha ( w tym: Ogród Kwiatowy tzw. Dolny - 1,4 ha, Ogród Warzywny tzw. Górny - 5,7 ha, szkółki - 1,4 ha, pole na Górnej Niwie - 6,1 ha, pole na Kępie - 0,5 ha). Inne majątki Instytutu, administrowane początkowo przez Wacława Miklaszewskiego, pozostały nadal w jego władaniu, nie ulegając żadnym poważniejszym zmianom. Organizacja samych Zakładów Naukowych PINGW, wykazywała bardzo poważne braki, prowadzące niekiedy do zupełnie absurdalnych sytuacji. Tak np. obowiązywała zwyczajowo zasada całkowitego wyodrębnienia się poszczególnych działów, w miarę uzyskiwania wyższych kwalifikacji ich kierowników i uzyskiwania przez nich wyższych stopni naukowych. Właściwie już od 1924 r. wytworzyła się sytuacja, w której większość działów usamodzielniła się, tworząc faktycznie jednostki równorzędne z wydziałami macierzystymi. Przy tym tak się złożyło, że przy jednoczesnym rozwoju wielu samodzielnych działów upadały przeważnie wydziały, których nazwa stawała się z biegiem czasu pustym dźwiękiem w zastosowaniu do teraźniejszości. Oto konkretne przykłady. W Wydziale Chemii Rolnej (Bydgoszcz) pozostało pod koniec okresu tylko dwóch pracowników naukowych. Wydział Rolniczy (Puławy) pozostawał przez dłuższy czas bez kierownika. W Wydziale Hodowli Roślin (Puławy) pracowała przez dłuższy czas tylko jedna osoba. Słaby rozwój wykazywał od 1928 roku także Wydział Ogrodniczy. Wydział Hodowli Zwierząt istniał tylko na papierze. Zastępowała go dobrze postawiona Stacja Zootechniczna, która miała podlegać temu Wydziałowi. W tych warunkach dojrzewało zrozumienie konieczności ponownej reorganizacji Instytutu.


Okres IV (1936 - 1939)

Nowy Statut PINGW zaczęto opracowywać już w 1934 r. W formie gotowego projektu został on przedłożony Ministrowi Rolnictwa w 1936 r. Zatwierdzenie zmodyfikowanego przez rząd statutu nastąpiło  w drodze uchwały Rady Ministrów  z 1937 r. Dostosowanie organizacji PINGW do przewidzianych nowych form statutowych rozpoczęto już w czasie rozporządzenia przez Radę Naukową wspomnianego projektu (1934 r.). W 1936 r., a więc na rok przed uchwałą Rady Ministrów, Instytut był już właściwie  zreorganizowany w duchu zgodnym z tym projektem. Początek tego okresu zbiega się  z ogólną sytuacją w rolnictwie polskim, które wtedy zaczęło się wyraźnie otrząsać ze skutków wielkiego światowego kryzysu gospodarczego. Nowy Statut przewidywał to iż, Minister mógł mianować Dyrektorem PINGW jakąś osobę spoza personelu naukowego, ale pod warunkiem jednoczesnego przyznania jej kierownictwa któregoś wydziału lub działu (aktualnie istniejącego, zaplanowanego, względnie kreowanego ad personam). Prawa i obowiązki Dyrektora nie uległy większym zmianom w porównaniu z tymi, które były przewidziane w poprzednich statutach, podobnie jak i Rady Naukowej PINGW, która nadal została utrzymana. Zniesiono natomiast Kuratorium Instytutu. Bardzo poważną innowacją było powołanie do życia Rad Wydziałowych. Stworzenie tych Rad stanowiło rękojmię, że nie powtórzą się absurdalne wypadki całkowitego izolowania się poszczególnych działów, które w poprzedniej organizacji mogły egzystować niezależnie od Wydziałów, zatracających niejednokrotnie nawet znaczenie symbolu.


Lucjan Kaznowski
Wieloletni kierownik Wydziału Hodowli Roślin PINGW i wieloletni dyrektor Instytutu Puławskiego

Ludwik Grabowski
Wieloletni kierownik  Działu Chorób Roślin PINGW w Puławach (oddział w Bydgoszczy)

Henryk Malarski
Wybitny zootechnik i biochemik, dyrektor PINGW w latach 1935-1936

Według nowych zasad każdy wydział powinien był naprawdę obejmować pokrewne działy, rozpadające się z kolei (o ile konkretne potrzeby tego wymagały) na poddziały. Pozycja organizacyjna kierowników poddziałów nie została określona w statucie i trzeba ją było interpretować w sposób różny, zależnie od konkretnej potrzeby. W szeregu wypadków poddział odgrywał rolę działu. W innych stworzenie poddziału stanowiło tylko wyraz awansu asystenta, który taki poddział obejmował. Porównując organizację PINGW ze strukturą wyższych uczelni możemy powiedzieć, że wydziały były jakby zespołami katedr, działy katedrami, a poddziały pracowniami. Przy tym rola kierownika  poddziałów ulegała skrajnym wahaniom. Jedni pełnili funkcje adiunktów, a stanowiska innych odpowiadały stanowiskom kierowników katedr. Struktura organizacyjna PINGW została usprawniona przy tym powstał szereg działów i wydziałów naukowych o dużym znaczeniu praktycznym dla produkcji rolniczej. Uruchomiono również szereg placówek o charakterze wyraźnie usługowym dla różnych specjalistycznych działów rolnictwa, jak: Pracownia Chorób Ryb,Wydział Serologiczny z produkcją szczepionek przeciw chorobowych dla różnych zwierząt gospodarskich itp.

Personel naukowy PINGW zwiększył się bardzo poważnie w okresie poprzedzającym wybuch drugiej wojny światowej. W tym samym czasie uległ poważnemu zwiększeniu cały majątek PINGW. Polepszyło się wydatnie zaopatrzenie wszystkich pracowni. Ponadto dołączono do zespołu nieruchomości PINGW położone w odległości 8 km od Puław gospodarstwo Osiny (330 ha), gdzie projektowano założenie sadu pomologicznego i stacji doświadczalnej na piaskach. We wszystkich folwarkach wzrosła ilość i poprawiła się jakość narzędzi rolniczych. Powoli zaczynano wprowadzać mechanizację prac polowych i podwórzowych. Dyrektorem Instytutu był w tym okresie (1936 - 1939) L. Kazanowski. Majątkiem administrował W. Miklaszewski. Osadą pałacową kierował nadal S. Podwyszyński. W ciągu całego okresu międzywojennego Instytut współpracował bardzo konkretnie i bardzo intensywnie ze wszystkimi organizacjami rolniczymi. W Instytucie Puławskim znajdowały punkt oparcia izby rolnicze, kółka rolnicze oraz rozmaite związki plantatorów  (np. Związek Plantatorów Buraka Cukrowego, Związek Plantatorów Chmielu, Związek Plantatorów Chmielu, Związek Plantatorów Tytoniu) i hodowców (Związek Hodowców Bydła Rasowego, Związek Hodowców Trzody Chlewnej, Związek Hodowców  Koni). Mówiąc o dorobku PINGW w okresie międzywojennym, pomijamy osiągnięcia  Instytutu w zakresie teoretycznym. Powinny one znaleźć swój wyraz w opracowaniach zbiorowych, przeznaczonych dla wąskich kręgów specjalistów. Kto chciałby już dzisiaj z nimi się zapoznać, może to łatwo uczynić na podstawie takich wydawnictw ciągłych PINGW, jak: "Pamiętnik PINGW", "Biblioteka Puławska" (seria ogólna i seria prac społeczno - gospodarczych), "Prace Wydziału Chorób Roślin w Bydgoszczy", "Materiały do Poznania Gleb Polskich", "Prace Zakładu Badania Jakościowej Wartości Ziarna", "Przegląd Uprawy Tytoniu", "Zeszyty Weterynaryjne", "Wydawnictwa Komisji Współpracy w Doświadczalnictwie". Oczywiście pracownicy PINGW nie ograniczali się do wydawnictw własnych, lecz publikowali swe prace także w innych wydawnictwach, również zagranicznych.

Szkółki drzew PINGW - Pożóg, lata 20/30. XX w.

Podział PINGW na wydziały, działy, poddziały w latach 1927 - 1937 i skład osobowy w obrębie poszczególnych placówek naukowych Instytutu

zobacz >>


Pałac Czartoryskich z lotu ptaka, ok. 1939 r.

Okres V (1939 - 1944)

   Wybuch drugiej wojny światowej sparaliżował normalne funkcjonowanie Instytutu Puławskiego już w pierwszych dniach września 1939 r. Większość pracowników naukowych ewakuowała się na okres walk do Ostrowa Lubelskiego. Powrót odbył się w trzeciej dekadzie września. W okresie tym zostały splądrowane i okradzione nie tylko mieszkania prywatne osób zamieszkałych w Instytucie, ale również wszystkie pracownie. Jednakże polskie władze Instytutu postanowiły uruchomić placówki naukowe, chociaż o normalnej pracy w ówczesnych warunkach nie mogło być mowy.  Okupanci przez dłuższy czas nie przejawiali bliższego zainteresowania Instytutem. Dopiero wiosną 1940 r. nstytut

I został oficjalnie przejęty przez władze niemieckie. Dyrektorem został wtedy mianowany Fritz Christiansen-Weniger. Stanowiska kierowników wydziałów obsadzano stopniowo. Pod okupacją Instytut zmienił swą strukturę organizacyjną. Całość PINGW uzyskała nazwę Rolniczego Zakładu Badawczego Generalnego Gubernatorstwa w Puławach (Landwirtschaftliche  Forschungsanstalt des Generalgouvernements in Puławy). "Zakład" dzielił się na "Instytuty", a "Instytuty" na "Działy" według następującego schematu:

                          1a. Instytut Gleboznawstwa           

                               1. Dział Kartografii Gleb                                           

                               2. Dział Hydrologiczny                                            

                               3. Dział Gleb Błotnych i Łąkowych                               

                               4. Dział Gleb Mineralnych                                               

                          1b. Instytut Żywienia Roślin                                                   

                               1. Dział Żyzności Gleb

                               2. Dział Nawożenia Organicznego

                               3. Dział Nawożenia Mineralnego

                               4. Dział Mikrobiologii Rolnej

                               5. Dział Badania Jakości Produktów

                            2. Agrometeorologiczna Placówka Badawcza

                            3. Instytut Uprawy Roli i Roślin (w Puławach) ze Stacją Oceny Nasion (w Warszawie)

                            4. Instytut Uprawy Roślin Ogrodniczych

                            5. Instytut Sadownictwa i Warzywnictwa

                            6. Instytut Hodowli Roślin

                            7. Instytut Żywienia Zwierząt

                            8. Instytut Hodowli Zwierząt (w Puławach) z Instytutem Wełnoznawczym ( w Warszawie)

                            9. Instytut Rybactwa

                          10. Instytut Organizacji Pracy w Rolnictwie i Maszynoznawstwa Rolniczego

                          11. Instytut Organizacji Gospodarstw Wiejskich i Osadnictwa

                          12. Instytut Przemysłu Fermentacyjnego i Technologii Rolnej

                          13. Instytut Ochrony Roślin

                          14. Krajowy Zakład Weterynaryjny

                                a) Instytut Zwalczania Epizootii

                                b) Instytut Higieny Zwierząt

                                c) Państwowa Wytwórnia Surowic i Szczepionek

Ówczesny Instytut Puławski ogarnął organizacyjnie Szkołę Główną Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie i Studium Rolnicze Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. Później włączono do Instytutu także szereg zakładów Wydziału Rolniczo-Lasowego Politechniki Lwowskiej, zlokalizowanych na terenie Dublan i samego Lwowa. Personalnie Instytut rozrósł się w ogromnym stopniu, dając chwilowy punkt zaczepienia i przytułek wielu pracownikom naukowym z całej Polski. Między innymi umożliwił przetrwanie okupacji wielu wybitnym siłom naukowym z Uniwersytetu Poznańskiego. Przydzielone wówczas Instytutowi nieruchomości ziemskie zajmowały sporą powierzchnię. Na dobra Instytutu  

składały się następujące obiekty:

                           1. Osada Pałacowa (32 ha)

                           2. Folwark Mokradki (158 ha)

                           3. Gospodarstwo Włostowice (3, 5 ha)

                           4. Folwark Końskowola (631 ha)

                           5. Folwark Pulki (150 ha)

                           6. Folwark Osiny (322 ha)

                           7. Stacja Zootechniczna Borowina (320 ha)

                           8. Folwark Sadłowice (299 ha)

                           9. Folwark Kurów (590 ha)

                         10. Folwark Karczmiska (863 ha)

                         11. Leśnictwo Ruda (799 ha)

                         12. Osada młyńska Ruda (6 ha)

                         13. Plac budowy Instytutu Weterynaryjnego (20 ha)

                         14. Folwark Trzebienice koło Miechowa (238 ha)

                         15. Folwark Mydlniki koło Krakowa (14 ha)

                         16. Majątek Skierniewice (290 ha)

                         17. Nowe place pod budowę Instytutu w Puławach, łącznie z polami Górnej Niwy Puławskiej (350 ha)

   Ogólny obszar posiadłości Instytutu obejmował ok. 5. 085 ha. W tym przypadało na: pola orne - ok. 2.022 ha, łąki - ok. 228 ha, pastwiska - ok. 176 ha, sady i ogrody - ok. 120 ha, parki - ok. 59 ha, tereny wykopów cegielnianych - 2 ha, lasy, ok. 1. 476 ha, wody ok. 40 ha, tereny zabudowane i place budowlane - ok. 395 ha, nieużytki - ok. 556 ha.

   Podanie pełnego składu personalnego Instytutu Puławskiego w okresie okupacji stanowiłoby zadanie trudne i skomplikowane. Płynność kadr naukowych na stanowiskach asystenckich była bardzo duża. W Instytucie znajdowało schronienie wiele osób, chcących uniknąć wywiezienia do Niemiec i traktujących swoje naukowe funkcje jako przejściową konieczność. Wielu innym osobom zależało tylko na uzyskaniu dokumentów urzędowych i legalizacji prawnej na dowolnym stanowisku, gdyż to ułatwiało prowadzenie walki podziemnej z okupantem przy utrzymaniu znośnych warunków mieszkaniowych. W każdym razie bezwzględna większość pracowników, nie wchodzących w skład zespołu naukowego dawnego PINGW, nie czuła się bliżej związana z Instytutem Puławskim w latach okupacji. Przez Instytut przewinęła się olbrzymia ilość ludzi, nie ujętych w żadnych istniejących do dzisiejszego dnia rejestrach.

Niemieccy oficerowie na dziedzińcu pałacowym, ok. 1942 r.

Grupa żołnierzy niemieckich w Sali Kamiennej Pałacu Czartoryskich, ok. 1942 r.

Niemiecki żołnierz na tle bramy wjazdowe, ok. 1942 r.

   W warunkach krwawego terroru hitlerowskiego i skrajnej nędzy, trudno było wydajnie pracować. Jednak wielu pracowników PINGW oraz przyłączonych do Instytutu Puławskiego bratnich placówek wiedzy rolniczej starało się nie zmarnować czasu. W czasie okupacji powstało sporo cennych rozpraw naukowych. Ujawnienie wyników badań wobec Niemców odbywało się zawsze według pewnych reguł. Zatajano mianowicie wszystkie te wyniki, których praktyczne wykorzystanie mogłoby przydać się okupantowi w ciągu najbliższych lat. Starano się również nie ujawniać poważniejszych fragmentów osiągnięć teoretycznych, które nauka niemiecka mogłaby sobie przywłaszczyć.

Pałac Czartoryskich, 1942 r.


Wykaz kierowników Wydziałów (Instytutów) i ich niemieckich 'opiekunów'

zobacz >>

.

   Poziom naukowy i etyczny Niemców, zatrudnionych w Instytucie, był bardzo różny. Sam Fr. Christiansen-Weniger należał do postaci wybitnie reżimowych. Sposób bycia tego człowieka przedstawiał wiele do życzenia, zwłaszcza, że był on przecież jednym z czołowych reprezentantów nauki niemieckiej na naszych ziemiach w czasach okupacji hitlerowskiej. Do ludzi bezpośrednio szkodliwych raczej nie należał. Zależało mu na utrzymaniu spokoju w Instytucie i wzmacnianiu swego autorytetu drogą efektywnego rozwoju placówki naukowej. Zastępcą Christiansena był Valentin Horn, który przed wybuchem drugiej wojny światowej pozostawał w służbie rządu tureckiego, jako konsulent w dziedzinie zootechniki i zootechnicznych placówek badawczych. Horn czuł się niezbyt dobrze w swojej nowej roli i często podkreślał, że chętnie wróciłby na swoje dawne stanowisko. Nie narażał się nikomu i wyróżniał się dość kulturalnym obejściem. Dążenie do zachowania możliwie spokojnej atmosfery cechowało zresztą ogół Niemców, wchodzących w skład puławskiego zespołu naukowego. Oczywiście nie było w tym nic dziwnego. Spokój wzmagał autorytet Instytutu, a podważanie bytu placówki groziło obywatelom niemieckim przekazaniem ich do służby wojskowej, która wcale in się nie uśmiechała. Taka sytuacja stworzyła w obrębie Instytutu pewien "krąg interesów", dzięki któremu przeżyły okupację nawet niektóre zatrudnione w Puławach osoby pochodzenia żydowskiego. Niemieckie władze puławskiego ośrodka naukowego wiedziały o pochodzeniu tych osób, ale nie chciały stwarzać żadnego szumu wokół placówki, która zabezpieczała je  z jednej strony od niemieckiej służby wojskowej, a z drugiej od bezpośredniej akcji polskiego podziemia. Oczywiście nie obyło się bez łapanki w Instytucie, aresztowań i morderstw, ale terror okupanta dotknął pracowników Instytutu w mniejszym stopniu, niż ogół obywateli polskich. Dużo ofiar pochłonął jedynie pierwszy okres  okupacji, kiedy to władze okupacyjne Instytutu jeszcze się nie zagospodarowały na dobre w Puławach.

  Drugim osiągnięciem z punktu widzenia polskiej racji stanu było więc nie tylko przetrwanie samego Instytutu Puławskiego, ale i "przechowanie" przez Instytut w czasie okupacji wielu starszych i młodszych przedstawicieli polskich nauk rolniczych z różnych placówek. Jako pracownicy Instytutu przetrwali okupację m. in.: prof. Emil Chroboczek, Wacław Dąbrowski, Marian Górski, Aleksander Maksimow, Franciszek Majewski, Eugeniusz Pijanowski, Witold Stefański (wszyscy z Warszawy), Bronisław Niklewski, Zygmunt Pietruszczyński, Feliks Terlikowski, Czesław Znamierowski (wszyscy z Poznania), Arkadiusz Musierowicz, Bolesław Świętochowski (obaj z Dublan) i inni.

W lipcu 1944 r. Instytut został ewakuowany częściowo do Skierniewic. Ogromne ilości cennej aparatury i mnóstwo książek wywieziono do Niemiec. Front ustalił się na linii Wisły. Garstka pracowników PINGW pozostała w Puławach, broniąc resztek majątku przed konsekwencjami wygasającej wojny. Większość osób, zatrudnionych w Instytucie, rozproszyła się po okolicznych wioskach i miasteczkach. Budynek Instytutu ocalał, ale nie w całości. w ostatnim momencie przed opuszczeniem Puław Niemcy podpalili lewe skrzydło pałacu. Uległo ono spaleniu aż do ściany ogniowej. W czasie walk zostały uszkodzone zabytkowe sale centralne i główne mury od strony Wisły.    Duże ubytki stwierdzono w bibliotece, która wskutek zainstalowania się w głównym gmachu lazaretu polowego i gestapo została przeniesiona częściowo do pałacu na Marynkach a częściowo do niewykończonego budynku Zakładu Weterynarii. Ochranianie książek, umieszczonych w Zakładzie Weterynarii,  przekroczyły niestety siły bardzo ofiarnego 
                               Lipiec 1944 r. Płonące skrzydło pałacowe podpalone przez wycofujących się Niemców
zespołu obywateli, którzy stanęli na straży mienia społecznego.   Pomimo wielkich start i wstrząsów Instytut nie przestawał istnieć. Dyrekcja i Rada Naukowa PINGW pozostawała w czasie najgroźniejszych rozgrywek wojennych w pełnej gotowości. Łączność między rozproszonymi pracownikami była z drobnymi przerwami utrzymywana. Już jesienią 1944 r. uregulowano stosunki służbowe. W początkach 1945 r. Instytut przystąpił do pracy we własnych pomieszczeniach.

Pracownicy PINGW - ofiary II wojny światowej

zobacz >>




Tekst jest fragmentem Zeszytu wydanego z okazji stuletniej rocznicy przeniesienia Instytutu Agronomicznego z Marymontu do Puław -"Pamiętnik Puławski, Puławy 1862-1962" Pod redakcją prof. dr Michała Strzemskiego, Warszawa 1965 r.